Osmanlı’da Kadının Eğitim Hakkının Gelişimi

Özet

Türkiye’deki kadının eğitim hakkındaki kazanımları anlamak için Osmanlı Devleti’nde Tanzimat sonrası kurumsallaşan eğitim sistemiyle birlikte yaşanan gelişmelere de bakılmalıdır. Eğitim temel bir insan hakkı olarak hem diğer haklarının kullanılmasını sağlamakta hem de diğer haklardaki gelişmeler de gerçek anlamda eğitim hakkının kullanımını etkilemektedir. Dünyadaki insan hakları ve özgürlükleri ile eşitlik anlayışlarındaki gelişim kadın haklarında da gelişmelerin yaşanmasını sağlamıştır. Avrupa’daki Sanayi ve Fransız Devrimleriyle gelişen özgürlük alanları, kadınların evlerinden çıkıp kamusal alanda yeri geldiğinde işçi yeri geldiğinde devrimci olarak yer almalarını sağlamıştır. İnsan hakları için erkeklerle birlikte mücadele eden kadınlar, yasalarda bahsedilen insan haklarının kendilerini değil de erkekleri kapsadığını fark ederek öncelikle oy ve eğitim hakkı olmak üzere hakları için mücadele etmişlerdir. Birinci dalga feminizm diye adlandırılan bu dönemde yasalardaki doğal haklara erkeklerle soyut eşitlik anlayışı içinde sahip olma talebi dile getirilirken elde edilen kazanımlar sonrasında şekli bir eşitliğin yasalarda yer almasının kadınların bu haklardan gerçek anlamda yararlanmasını sağlamadığı fark edilmiş ve ikinci dalga feminizmde somut anlamda, maddi eşitsizliklerin de giderilmesi, devletin, hakları yalnızca tanıması değil eşitsizliklerin giderilmesinde aktif rol üstlenerek fiili eşitliği sağlaması için mücadele edilmiştir. Günümüzde kadınların, temel bir insan hakkı olarak eğitim hakkından gerçek anlamda yararlanması için toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması, sadece yasalarda kadının eğitim hakkının tanınması değil, kadınların toplumsal cinsiyet eşitsizliği içinde maruz kaldıkları, haklardan eşit bir şekilde yararlanmalarını engelleyen yapısal eşitsizliklerin de giderilmesinin gerektiği anlaşılmıştır. 17. ve 19. yüzyıllar arası Avrupa’daki kadının eğitim hakkının gelişimine baktığımızda kadını anne ve iyi bir eş olma özelliği etrafında gören ve bu atfedilen rolleri yetiştiren, yeniden üreten bir eğitim sistemi söz konusudur. Kadınlar örgütlenerek Avrupa ve Amerika’da başta eğitim ve oy hakkı olmak üzere temel insan haklarını talep ettikleri bir kadın hareketi oluşturmuş ve kazanımlar sağlamıştır. Osmanlı Dönemindeki kadının eğitim hakkının gelişimi ise, öncelikle Avrupa karşısındaki askeri alandaki gerilemeyi sonlandırmak üzere Batı’nın askeri ve bürokratik anlamda örnek alınması sonucu bu alanlarda çalışacak asker ve bürokratın yetiştirilmesiyle başlamıştır. Tanzimat dönemi ile birlikte pek çok alanda olduğu gibi eğitim de kurumsallaşmaya başlamış, temel hak ve özgürlüklerde yapılan değişiklikler toplumun ve kadının toplumdaki yerinin de değişmesini sağlamıştır. Avrupa’daki gibi kadının eğitilmesi, iyi bir anne ve eşin yetiştirme düşüncesi etrafında şekillenmiştir. Gerçek anlamda bir kadın hareketinden bahsedemesek de eğitim hakkı ve diğer temel haklarından yararlanmaya başlayan kadınlar dernekler kurmaya, süreli yayınlar çıkarmaya, tarla ve ev dışında kamusal alanlarda çalışmaya başlamışlardır. Osmanlı’da kadınlar, neredeyse tüm seviyelerde eğitim hakkına kavuşmuş, yükseköğretimde karma eğitim hakkını elde etmiştir. Bu yazımızda temel bir insan hakkı olarak eğitim hakkının Osmanlı’daki kadınlar açısından gelişimi incelenecektir.
Anahtar kelimeler: Eğitim hakkı, eşitlik, kadının insan hakkı, kadın hareketi, toplumsal cinsiyet, Osmanlı’da kadının eğitim hakkı, modernleşme, batılılaşma, Aydınlanma, Sanayi Devrimi, Fransız Devrimi.

Makalenin yayınladığı sayıya ulaşmak için tıklayınız